Voor U ligt de het tweede nummer van het Magazine Synagoge Delft. Het eerste nummer heeft veel positieve reacties opgeleverd, niet alleen uit de stad Delft en haar regio, maar zelfs uit Amerika. Daarnaast hebben we ook ideeën voor de toekomst ontvangen. De samenstellers spreken hun oprechte dank daarvoor uit. U ontvangt dit tweede nummer net voor Chanoeka, het feest van het wonder van het licht. Een lichtpuntje is ook waar te nemen aan het eind van de tunnel die Corona heet; met name geeft het uitzicht op vaccinatie ons goede hoop dat wij de culturele evenementen in onze synagoge in 2021 weer op kunnen starten.

Wij wensen u veel leesgenoegen met dit tweede nummer toe; met daarin een verhaal over het Chanoeka-feest en een bijdrage van de rabbijn en van de voorzitter van Klal Yisrael. Verder kunt U genieten van het eerste deel van onze serie over Joodse humor. En dan zijn er de vaste rubrieken over Joodse wijsheid, de geschiedenis van onze Delftse Synagoge en joodse cultuurtips. Ten slotte dit: mocht U de jaarlijkse bijdrage nog niet gestort hebben, dan willen wij U graag herinneren aan de noodzaak dit in orde te brengen.

 

Wij wensen U mooie feestdagen toe en een gezond en succesvol 2021 en natuurlijk veel leesplezier.

De redactie en medewerkers
 

 Chanoeka, inwijding van de tempel
 

In december wordt het Chanoeka-feest gevierd, een feest waar lichtjes een belangrijke rol bij spelen; net als bij het kerstfeest. Over de oorsprong van het Chanoekafeest het volgende:

Na de dood van Alexander de Grote (323 voor Christus) viel zijn rijk uiteen en in 171 voor de jaartelling veroverde Antiochus IV het gebied dat wij nu Israel noemen. Hij noemde zichzelf Antiochus Epiphanus (de verlichte). Zijn bijnaam was echter Epimanus (de dwaas). Langzaam maar zeker werd het Joodse leven door hem onmogelijk gemaakt. De tempel was verontreinigd bijvoorbeeld doordat Joden gedwongen werden varkens te offeren. Het was Jehoeda Maccabeüs die, na een opstand van drie jaar, de Tempel heroverde. Het wonder van Chanoeka is dat een klein kruikje olie genoeg bleek te zijn om de Menora (de achtarmige kandelaar) in de tempel acht dagen te laten branden.

Zowel het Kerstfeest als Chanoeka zijn feesten van het licht. In de donkerste maand van het jaar gedenken de Joden de her-inwijding van de tempel door Jehoeda Maccabeüs. Chanoeka is een feest dat thuis gevierd wordt. Tijdens Chanoeka steekt men gedurende acht dagen elke avond een kaars meer aan op de achtarmige kandelaar en we zingen het lied Maóz Tsoer (Een hechte burcht). Kinderen krijgen kleine cadeautjes en spelen met een tolletje met vier hebreeuwse letters (noen, gimmel, hé en sjien), die staan voor Nes Gadol Haja Sjam, een groot wonder vond daar plaats. Dit jaar steekt men de eerste kaars aan op 11 december en de laatste op 17 december.

De komende afleveringen van dit Magazine willen wij aandacht schenken aan het verschijnsel humor vooral toegespitst op Joodse humor. Wat is humor? Humor heeft alles te maken met het opwekken van de lachlust. En lachen is gezond. Iets wat wij in de coronatijd goed kunnen gebruiken.

Maar humor heeft meer functies dan alleen het stimuleren van welbevinden. Humor relativeert; het kan bijvoorbeeld autoriteiten belachelijk maken.Humor zet je aan het denken en zet je op het verkeerde been. Humor is één van de weinige manieren waarop we onze agressie op een niet destructieve manier kunnen uiten. Ernstige zaken worden in een luchtiger daglicht gezet. Ziekte, dood en seksualiteit zijn onderwerpen die vaak terugkomen in grappen. Maar humor kan ook kwetsen en is soms een vorm van leedvermaak. Denk aan situaties waarin mensen uitglijden over een bananenschil of een nat pak oplopen.

Wat de één leuk vindt, leidt bij een ander slechts tot irritatie. We zien dan ook dat humor verschilt van volk tot volk. Hier is onderzoek naar gedaan. Frankrijk is gek op oh la la, scheten en boeren. In Amerika zien we vaak dat schreeuwende mensen de lachspieren prikkelen. Engeland staat bekend om zijn absurde humor. In China en Japan is gezichtsverlies een bron van vermaak. Wat in het ene land een succesvolle grap is, wordt in een andere regio totaal niet als leuk ervaren. Onderzoekers vonden echter één grap die in bijna alle landen als geestig werd ervaren. Daar komt ie!

Sherlock Homes en Watson zijn op vakantie en kamperen. Midden in de nacht maakt Sherlock Holmes Watson wakker en zegt: "Kijk om je heen en trek je conclusies." Watson zegt: “Ik zie een hemel bedekt met miljoenen sterren. En waarschijnlijk zullen er sterren zijn waar planeten om heen draaien. En het is mogelijk dat daar bewust levende wezens zijn, die naar ons kijken en de zelfde conclusies trekken.”
Waarop Sherlock Holmes zegt: ”Nee idioot, ze hebben de tent gestolen”.

Joodse humor

Joodse humor is de lange traditie van humor in het jodendom die teruggaat op de Torah en Midrash (lessen en interpretaties van de Torah) van het oude Midden-Oosten.
Hoewel Joodse humor zeer divers is, wordt er veel gebruik gemaakt van woordspelingen, ironie en satire. Ook is de humor vaak antiautoritair van aard en wordt de spot gedreven met zowel het religieuze als seculiere leven. Sigmund Freud zag joodse humor als uniek omdat het voornamelijk de spot drijft met leden van de eigen groep.

"Dokter, ik praat steeds tegen mezelf?"
Psychiater: "Maak je geen zorgen, dat komt wel vaker voor, veel mensen doen dat."
"Ja, maar u weet niet hoe irritant ik ben."

Joodse humor is gebaseerd op zelfkritiek. Als in Nederland iemand een Belgenmop kent, dan is die grap nooit vleiend voor de Belgen. Joodse humor zet nauwelijks een niet-jood voor schut maar vooral de eigen groep. Maar ook op antisemitisme wordt gereageerd. De echte Joodse witz benoemt werkelijke feiten en gebreken en geen vooroordelen zoals bijvoorbeeld “Joden zijn woekeraars en sjacheraars”.

Oom: "Wat zou je doen als ik je 100 euro gaf?"
Kleine Brammetje: "Ik zou ze natellen!"

Kleine Erna mag niet meer met kleine David spelen, omdat haar ouders hebben gezegd dat de Joden Christus hebben vermoord. Waarop Davids vader zegt: “Dat waren wij zeker niet! Dat moeten de Finkelsteins van hiernaast geweest zijn."

 Joodse humor is optimistisch van aard op de lange termijn, maar pessimistisch voor de korte termijn.
Maak je geen zorgen, de Heer heeft ons tegen de Farao en Haman beschermd. Hij zal ons ook wel tegen de Messias beschermen

Naast alle moppen over bijvoorbeeld antisemitisme zijn er ook minder melancholische thema's. Zoals over de geleerden hun de studenten en de “schlemielen”. Of ze hebben als thema voedsel, gezondheid, gebruiken en manieren. En niet te vergeten gaat het over de zakenmensen, de rabbijnen en de “schnorrers” (bedelaars). Ook over koppelaars, huwelijk en familie bestaan veel grappen. U ziet, thema’s genoeg om de coronatijd door te komen.

Tot zover deze eerste aflevering over joodse humor. Ter afsluiting nog deze overweging: Als je een mop aan een Jood vertelt, zal hij je onderbreken. Ten eerste zegt hij dat hij die mop al kent, Ten tweede, vertel je die mop helemaal verkeerd. Ten derde, hij zal je de mop nog eens vertellen, maar nu goed.
Ten slotte nog een mop over moppen.

Drie mannen zitten in de trein; één man noemt een getal en de ander barst in lachen uit. De tweede noemt een ander getal; de eerste ligt dubbel. De derde man is nieuwsgierig en vraagt: Wat doen jullie toch? De eerste man zegt: Wij kennen zo veel moppen, dat we ze genummerd hebben dan hoeven we alleen het getal te noemen. Oh, zegt de derde man, dat wil ik ook wel eens proberen en hij zegt: zevenhonderdvijfentachtig. Niemand lacht. Waarom lachen jullie niet, vraagt hij. De eerst man antwoordt: Ach je vertelt hem verkeerd!

Geraadpleegde literatuur
„Der Jüdische Witz“ van Salcia Landmann, 1960
“The Big Book of Jewish Humor”, Novak & Waldoks, 1981
 

De Stichting Hermann & Hannelore Grünberg is in 2011 opgericht door schrijver Arnon Grunberg om iets terug te doen voor de gemeenschap die hem gestimuleerd heeft zijn talenten te ontplooien. De Stichting wil vertalingen van literaire werken uit kleine taalgebieden mogelijk maken door fondswerving en eigen subsidie.
 

Ronit Palache (Amsterdam, 1984) is journalist, schrijver, interviewer en redacteur bij talkshow Op1.
Bij de dertigste sterfdag van schrijver en columnist Renate Rubinstein bundelde Ronit Palache haar werk.
 

 

Wij hopen dat u genoten heeft van dit nummer. Wij stellen het enorm op prijs als u ons vertelt wat u ervan vindt. Mocht u actief willen bijdragen aan dit magazine dan verzoeken wij u om uw bijdrage via dit emailadres naar ons te sturen.

 

Colofon:

Hoofdredactie: Bert Koe en Flip de Liema

Medewerkers: Nelli van den IJssel, Rudi Westerveld, Jan Paul Peters